Tων Δημήτρη Τσάκνη, και Δημήτρη Πανά *

Η καταιγίδα της προσφυγικής κρίσης εκδηλώθηκε το καλοκαίρι του 2015, περίοδο κατά την οποία η Ευρώπη έγινε μάρτυρας και αποδέκτης ενός μαζικού κύματος φυγής από τη Μέση Ανατολή, περιοχή που παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα πλέον αιματηρά πολεμικά θέατρα. Το πρόβλημα διογκώθηκε κυρίως εξαιτίας της ανετοιμότητας, αλλά και των αργών αντανακλαστικών που επέδειξε η Ευρωπαϊκή Ένωση ως προς την αντιμετώπισή του φαινομένου. Έκτοτε το μεταναστευτικό ζήτημα μονοπώλησε το ενδιαφέρον και κατέλαβε περίοπτη θέση στις πολιτικές καλένδες όλων των κομμάτων στις χώρες μέλη της Ε.Ε.. Το προσφυγικό έχει επαναπροσδιορίσει τον πολιτικό λόγο και έχει προσφέρει βήμα σε ευρωσκεπτικιστικά αλλά και αντι-ευρωπαϊκά κινήματα, συμβάλλοντας στην ανάδειξη ενός νέου, ιδιότυπου πολιτειακού τύπου, ο οποίος με όρους πολιτικής επιστήμης καπηλεύεται την έννοια της δημοκρατίας.

Τα κράτη εκείνα τα οποία επέλεξαν την οδό των κλειστών συνόρων, είναι εκείνα τα κράτη που την ίδια στιγμή αναζητούν τρόπους να επαναφέρουν τη δυνατότητα και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων συγκεκριμένων τομέων στο επίπεδο της εθνικής διακυβέρνησης. Παράλληλα οι ίδιοι “παίκτες” επιθυμούν να διατηρήσουν ζωντανή την κάνουλα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Η συμμόρφωση και ο σεβασμός στις δημοκρατικές διαδικασίες αλλά και στους θεσμούς που συγκροτούν τον πυλώνα του κράτους δικαίου αποτελεί ένα από τα νευραλγικά σημεία του κοινοτικού ελέγχου. Εξάλλου, η ίδια η διαδικασία της ευρωπαϊκής διεύρυνσης περνά μέσα από τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, τα οποία δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στις δημοκρατικές αξίες, στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ελευθερία της έκφρασης, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, το ασυμβίβαστο των εξουσιών εν γένει.

Ο αναδυόμενος πολιτειακός τύπος της ανελεύθερης δημοκρατίας καταρρίπτει τον όρο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ακριβώς γιατί οχυρώνει το κράτος – μέλος έναντι των εξωτερικών απειλών και κινδύνων. Μετέρχεται δημοκρατικά μέσα για να ανέλθει στην πολιτική εξουσία, επικαλείται τη λαϊκή βούληση και κυριαρχία και νομιμοποιείται ώστε να ενεργεί επιθετικά σε βάρος των «εχθρών του λαού» (όπου ως εχθροί του λαού μπορεί να προσλαμβάνονται μειονότητες και τα δικαιώματά τους, ο Τύπος, Θεσμοί του Κράτους και Οργανισμοί). Υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα ηγετών στην ευρωπαϊκή ενδοχώρα που επιβεβαιώνουν την παραπάνω παραδοχή.

Ο πολιτικός λόγος επαναπροσδιορίζεται. Οι διακηρύξεις για διαφύλαξη της εθνικής ακεραιότητας και κουλτούρας από την ξενόφερτη απειλή αγγίζει ευαίσθητες χορδές του εκλογικού σώματος. Τροφοδοτείται η καχυποψία και το μίσος, ενώ υποσκάπτεται η ίδια η συνοχή των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες συν-αποτελούνται από πολλές και διαφορετικές μειονοτικές ομάδες (εθνοτικές – θρησκευτικές). Ακολούθως τα ευρωπαϊκά κεκτημένα αμφισβητούνται, ο ευρωσκεπτισμός απαιτεί αλλαγές χωρίς να διαθέτει όραμα. Το προσφυγικό συνιστά την απόλυτη πρόκληση για την Ε.Ε. Κοστίζει σε χρήμα, ιδίως κοστίζει σε αλληλεγγύη.

Συλλέγοντας ευρήματα από την επίσημη σελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντοπίζουμε πως αύξησε σημαντικά την χρηματοδότηση για την ανακούφιση των μεταναστών και των αιτούντων ασύλου το 2015. Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης προέρχεται κυρίως από το AMIF – Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ενσωμάτωσης (με αρχική χρηματοδότηση €3.1 δις για το διάσημα 2014-2020, η οποία αυξήθηκε στα €6.6 δις προσφάτως) και το ISF – Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (με αρχική χρηματοδότηση €3.8 δις για το διάστημα 2014-2020, η οποία όμως αυξήθηκε οριακά στα €3.9 δις).

Για την υποστήριξη των Ελληνικών Αρχών καθώς και των Διεθνών Οργανισμών και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης, η Κομισιόν έχει χορηγήσει περίπου €400 εκ. ως έκτακτη ανάγκη από τις αρχές του 2015. Από αυτό το ποσό τα €202εκ. χορηγούνται απευθείας στις Ελληνικές Αρχές και τα €197.4 εκ. χορηγούνται σε Διεθνείς Οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον ελλαδικό χώρο. Είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί πως η χρηματοδότηση «έκτακτης ανάγκης» προστίθεται στην ήδη υπάρχουσα χρηματοδότηση των €561 εκ. (€322.8 εκ. από την AMIF και €238.2 εκ. από την ISF) του προγράμματος 2014-2020.

Για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, στις 18 Μαρτίου του 2016, η Ε.Ε. και η Τουρκία συμφώνησαν στον καταρτισμό ενός οργανωμένου σχεδίου διοχέτευσης των μεταναστευτικών ροών στην ηπειρωτική Ευρώπη, καθώς και στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών υποδοχής και διαβίωσης των μεταναστών και προσφύγων στην Τουρκία. Δύο χρόνια αργότερα, οι παράνομες αφίξεις μειώθηκαν κατά 97%, ενώ οι αριθμοί των αγνοουμένων και των επιβεβαιωμένων αποθανόντων στη θάλασσα μειώθηκαν εξίσου σημαντικά. Βέβαια, η κάθε συμφωνία έχει και το αντίστοιχο τίμημα. Η Ε.Ε. συμφώνησε να καταβάλλει στην Τουρκία ποσό που ανήλθε στο ύψος των €3.0 δις για τα έτη 2016-2017, εκ των οποίων το €1.0 δις προέρχεται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο, ενώ τα υπόλοιπα €2.0 δις προέρχονται από συνεισφορές των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κλείνοντας, γίνεται αντιληπτό πως το μεταναστευτικό αποτέλεσε έναν ακόμη παράγοντα ανάδειξης των αδυναμιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναβιώνει  σίγουρα σε ένα μέρος του πληθυσμού σοβινιστικές πεποιθήσεις και πρωτόγονα ένστικτα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Η Ευρώπη της Δημοκρατίας και των ανοικτών συνόρων μετατρέπεται σε Ευρώπη της εσωστρέφειας, και του λαϊκισμού. Αντιδιαμετρικά θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι το πρόβλημα το δημιούργησε η αδυναμία λήψης απόφασης στο σωστό χρόνο, στις πρώτες ενδείξεις του φαινομένου που επρόκειτο να εξελιχθεί. Στην αδυναμία ελέγχου των ροών στο χρόνο και στο χώρο που θα έπρεπε να πραγματοποιείται (βλ. Τουρκία). Το μεταναστευτικό και οι οικονομικές παράμετροι του ζητήματος επαναφέρουν την ανάγκη για μία συγκροτημένη δραστική πολιτική λύση. Επαναφέρουν την ανάγκη για περαιτέρω ενοποίηση.

*

Δημήτριος Τσάκνης, Πολιτικός Επιστήμονας με ειδίκευση στην Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση, MA (Υπότροφος του ΕΟΠΕ). Κεντρικός Ταμίας και Εκτελεστικός Διευθυντής ΕΟΠΕ.

Δημήτριος Πανάς, Οικονομολόγος, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος ΕΟΠΕ.

Βιβλιογραφία

• Grabbe H., Lehne S. (October 2018), “Could an Illiberal Europe work?”, Carnegie Europe. To άρθρο είναι διαθέσιμο εδώ.
• Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, “ΔΟΥΒΛΙΝΟ III”. Διαθέσιμο εδώ.
• European Commission: Migration and Home Affairs. Στοιχεία διαθέσιμα πατώντας εδώ.
• Budgetary Affairs, “EU funds for migration, asylum and integration policies”, Study requested by the BUDG Committee. Policy Department for Policy Affairs. Η έκθεση διαθέσιμη στην αγγλική στον ακόλουθο σύνδεσμο.
• European Parliamentary Research Service, “Migration and Asylum”, European Parliament. Η έκθεση διαθέσιμη στην αγγλική στον ακόλουθο σύνδεσμο.
• Βασίλειος Αλεβιζάκος, Βασιλική Τσάμη, Συμεών Σιδηρόπουλος (Σεπτέμβριος 2015), Όταν η πραγματικότητα υπαγορεύει την αλλαγή. To άρθρο είναι διαθέσιμο εδώ.